Sto lat temu urodził się Jerzy Putrament

Jerzy Putrament, prominent PRL-owskiej literatury, jest autorem ponad pięćdziesięciu książek wydanych w trzech milionach egzemplarzy, ale znany jest bardziej jako "pisarz-komisarz", jak określił go Marian Hemar.
14 listopada przypada setna rocznica urodzin polskiego pisarza, ściśle związanego z naszym miastem. Rodzina pisarza mieszkała w Baniewie, niedaleko Dokudowa, w miejscu, gdzie obecnie znajduje się profilaktorium „Raduga”. Ojciec, major, był komendantem Powiatowej Komendy Uzupełnień w naszym mieście.
Jerzy Putrament urodził się 14 listopada 1910 roku w Mińsku. Pochodził z prawosławnej polskiej rodziny o patriotycznych tradycjach. Wychowany w szacunku dla wartości narodowych na studiach polonistycznych na Uniwersytecie im. Stefana Batorego w Wilnie, Putrament przystąpił do Młodzieży Wszechpolskiej i szybko stał się wiceprezesem tej organizacji. Dopiero w latach 30. Putrament przeżył radykalną zmianę poglądów i został wyznawcą komunizmu. Niektóre uprzedzenia charakterystyczne dla Młodzieży Wszechpolskiej wyznawał jednak do końca życia, o czym pisze Czesław Miłosz w „Zniewolonym umyśle”, gdzie Putrament opisany został jako Gamma: „Nosił zawsze grubą laskę, która zresztą była ulubionym narzędziem części młodzieży skłonnej do antysemickich wybryków. Gamma był zaciekłym antysemitą. Był to jego program polityczny”. Putrament z Miłoszem znali się ze środowiska literackiego wileńskiego uniwersytetu, obaj działali w grupie literacko-artystycznej Żagary. Putrament debiutował tomem wierszy „Wczoraj powrót” w 1932.
W 1937 r. Putrament wraz z kolegami został oskarżony o prowadzenie propagandy komunistycznej na łamach czasopisma „Po prostu”, wskutek czego wydawnictwo zostało zamknięte. Po wybuchu wojny znalazł się we Lwowie, gdzie działał w zorientowanym na współpracę z komunistami Związku Pisarzy. Po prowokacji NKWD i aresztowaniu grupy pisarzy polskich (m.in. Wata, Broniewskiego, Sterna, Peipera, Parnickiego) w styczniu 1940 zaczął organizowywać serwilistyczny list potępiający aresztowanych. Inicjatywa nie wypaliła, utrącona przez Wandę Wasilewską. Ze wspomnień Michała Borwicza, późniejszego współpracownika paryskiej „Kultury”, można wywnioskować, że właśnie wtedy Putrament został zwerbowany przez NKWD do współpracy. 17 września 1940 roku Putrament został przyjęty do Związku Radzieckich Pisarzy Ukrainy. Po ataku Niemiec na ZSRS ewakuował się do Moskwy, gdzie spędził wojnę. W 1944 Jerzy Putrament został wysłany przez płka Berlinga do Wilna, by namawiać członków AK do wstępowania do I Armii. Wykonywał też inne misje w imieniu Związku Patriotów Polskich.
Jerzy Putrament był współtwórcą Związku Patriotów Polskich i I Armii Wojska Polskiego, działał jako oficer oświatowo-polityczny I Dywizji im. Tadeusza Kościuszki. Po wojnie był ambasadorem PRL w Paryżu, następnie pracował w Zarządzie Głównym Związku Literatów Polskich jako sekretarz generalny i następnie wiceprzewodniczący. W okresie stalinowskim wpływy Putramenta w środowisku literackim były bardzo silne. W latach 1944-1948 członek PPR, a od 1948 - PZPR. Był zastępcą członka (1948-1964) oraz członkiem (1964-1981) Komitetu Centralnego PZPR. W latach 1952-1961 poseł na Sejm PRL I i II kadencji z ramienia PZPR. Aż do śmierci zasiadał także w Radzie Naczelnej ZBoWiD. W 1983 wybrany w skład Krajowej Rady Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej.
Laureat Nagrody Państwowej I stopnia. Odznaczony m.in. Orderem Budowniczych Polski Ludowej, Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, Orderem Krzyża Grunwaldu III klasy, Orderem Sztandaru Pracy I i II klasy, Medalem 10-lecia Polski Ludowej, Medalem 30-lecia Polski Ludowej, radzieckim >Orderem Przyjaźni Narodów, radzieckim medalem 40-lecia Zwycięstwa w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941-1945 (1985) i innymi odznaczeniami.
W latach 1966-1971 Putrament był współredaktorem „Miesięcznika Literackiego”, następnie redaktorem naczelnym wychodzącego w latach 1972-1981 w Warszawie tygodnika „Literatura”. Opublikował w sumie ponad 50 książek - tomów wierszy, powieści, esejów. Po latach nie są one zbyt wysoko oceniane przez krytyków. Najgłośniejszym dziełem literackim Putramenta była powieść „Bołdyn” z 1969 roku zekranizowana w 1982 przez Czesława i Ewę Petelskich. Ta powieść o despotycznym dowódcy oddziału partyzanckiego odczytywana była jako „powieść z kluczem” o Mieczysławie Moczarze. Inne książki Putramenta to m.in. „Odyniec”, „Pasierbowie”, „Małowierni”. Swoje wspomnienia o Lidzie opisał w tomie pt. „Pół wieku”.
Miłosz pisząc o Putramencie podkreśla, że nie miał on temperamentu pisarza: „Gamma został stalinistą. Myślę, że pisząc swoje wiersze pozbawione namiętności czuł się źle. Nie był stworzony do literatury. Zasiadając nad papierem czuł w sobie pustkę. Nie był zdolny przeżywać upojeń pisarza - ani upojeń procesu twórczego, ani upojeń nasyconej ambicji. Okres pomiędzy nacjonalizmem a stalinizmem był dla niego okresem otchłani, bezsensownych prób i rozczarowań”.
Marian Hemar pisał o nim: „W pierwszym rzędzie - Putrament. Choć pośredni pisarz, lecz komunista przedni. Więc pisarz - komisarz (...)”.
Putrament do końca życia pozostał wierny komunizmowi. Zmarł 23 czerwca 1986 roku.
Na dzień dzisiejszy po Baniewie nie zostało śladu. Siostra pisarza Maria (tłumacz rosyjskiej literatury) kilkakrotnie odwiedzała Lidę i ojczyste strony. A na początku ruchu odrodzenia polskości w Lidzie zaistniał pomysł umieszczenia na murze obecnego wydziału pedagogicznego kolegium tablicy pamiątkowej ku czci J. Putramenta. No cóż, pytanie otwarte...
Opr. AK