Uroczystości w 75-lecie powstania styczniowego w Lidzie

 

W maju b. r. zeszło się 75 lat od chwili bohaterskiej śmierci wodza powstania styczniowego w ziemi Lidzkiej Ludwika Narbutta. Oddział powstańców lidzkich po stracie swego dowódcy rozproszył się w nieładzie. Ranni trafili do niewoli, których po tym zesłano na Sybir. Reszta grupami uszła z pola bitwy i rozproszyła się wśród lasów.

Prócz Narbutta, w bitwie leśnej pod Dubiczami polegli: Kraiński Leon - z najdzielniejszych oficerów Narbutta, dwaj bracia Brzozowscy, Tarasiewicz - felczer z Lidy, Hubarewicz, Jodko, Popławski, Giemza i Żukowski. Wszyscy ci obywatele z powiatu lidzkiego, Skirmunt obywatel z pińszczyzny i student Pokempinowicz, oraz Adam - nieznany z nazwiska przyjaciel Narbutta.

Na prośbę rodziny, kapitan Timofiejew pozwolił pogrzebać pobitych powstańców na cmentarzu przykościelnym w Dubiczach. Pogrzeb odbył się dnia 6 maja w obecności licznego tłumu miejscowych włościan i obywateli, krzórzy tu gromadnie przybyli dla oddania ostatniej posługi bohaterom idei narodowej.

Po nabożeństwie ciała poległych w prostych niepomalowanych trumnach złożono do wspólnej bratniej mogiły. Wysoką mogiłę Marbutta i dwunastu jego towarzyszów lud miejscowy otoczył niezwykłą czcią. Jednak nieco później, Murawjew kazał kościół w Dubiczach zburzyć, a mogiłę powstańców zrównać z ziemią. Po tym na miejscu tym wyrosły wysmukłę brzózki. Krzyża nie wolno było stawiać. W kilkanaście lat później, ktoś pokryjomu w brzeźniaku tym położył kamień polny z wyrytym napisem: „ś. p. Leon Kraiński - prosi o anielskie pozdrowienie”.

Podobno to syn Kraińskiego oddał dług należny ojcu, narażając się na prześladowanie zaborcy. Dziś na miejscu tym wznosi się ładny pomnik ufundowany wspólnym wysiłkiem obywateli ziemi lidzkiej i 76-go pułku strzelców im. Ludwika Narbutta. Pomnik ten wykonał według projektu znakomitego artysty Ferdynanda Ruszczyca, prof. Bolesław Bałzukiewicz. Uroczyste odsłonięcie odbyło się dnia 6 sierpnia 1933 r. w 70-tą rocznicę powstania styczniowego.

Na miejscu zaś bohaterskiego zgonu Ludwika Narbutta, na błoniach dubickich wzniesiony był ogromny krzyż drewniany, który przez nieznanych sprawców został spiłowany na drzewo.

W listopadzie 1936 r. pułk strzelców lidzkich z Grodna postawił nowy krzyż żelazny w cemencie co da rękojmię, że wandalizm niszczenia pamiątek historycznych w Dubiczach już się nie powtórzy.

Dziś, po siedemdziesięciu pięcu latach, jesteśmy w warunkach takich, że możemy w oswobodzonej ojczyźnie otwarcie, oddać należną cześć naszym bohaterom. W roku ubiegłym z inicjatywy członków redakcji naszego miesięcznika powstał projekt ufundowania w Lidzie jakiejś pamiątki po Narbucie. Pod protektoratem Pana Marszałka Edwarda Smigłego-Rydza został wyłoniony komitet jubileuszowy uczczenia pamięci Ludwika Narbutta, który się zajął fundowanlem tablicy pamiątkowej.

W skład Komitetu Honorowego zostali zaproszeni: p.p. Adam Sokołowski Wojewoda Nowogrodzki, JE Ks. Arcybiskup Romuald Jałbrzykowski Metropolita Wileński, Generał Olszyna-Wilczyński Dowódca O. K. III, M.B. Godecki Kurator Szkolny Wileński, Ludwik Bociański Wojewoda Wileński, Marian Jankowski Wicewojewoda Białostocki, Prof. Dr. Witold Staniewicz Prorektor U.S.B., Ks. Hieronim Stusiński, Prowincjał O.O. Pijarów, Józef Przyłuski prezes Sądu Apelacyjnego w Wilnie i Józef Ignacy Parczewski Prokurator Sądu Apelacyjnego w Wilnie. Komitet Wykonawczy ukonstytuował się w składzie: przewodniczący sędzia Julian Grzymała-Przybytko, wiceprzewodniczący płk. dypl. Wiktor Majewski, II wiceprzewodniczący i skarbnik ks. Rektor Klemens Czabanowskl, sekretarz red. Władysław Abramowicz oraz członkowie p.p. Starosta Stanisław Gąssowski, burmistrz Józef Zadurski, Antoni Grzymała-Przybytko, Franciszek Mórdas-Żyliński, dyr. Edward Wojtuszkiewicz, kier. szkoły Ferdynand Słuczan Orkusz i członek redakcji Aleksander Śnieżko. Komisja Rewizyjna: Stanisław Selens - Prezes S.O. w Lidzie, dyr. Bronisław Kalinowski i dyr. Zbigniew Michałowski.

Płaskorzeźbę do tablicy zaprojektował i model wykonał miejscowy artysta-rzeźbiarz p. Jerzy Kacieszczenko za cenę 480 zł. Odlewu w bronzie dokonał Saul Pupko w Wilnie za cenę 300 zł. Tablicę granitową wykonał z kamienia polnego nowogródzkiego, majster z Mira Antoni Hryniewicz za 350 zł. Wmurowano ją na frontonie kościoła O.O. Pijarów. Koszt ogólny samej tablicy wyniósł 1.500 zł.

W dniu obchodu jubileuszu 8 maja b. r. miasto udekorowane było flagami o barwach narodowych, kościół zaś pijarski był rzęsiście iluminowany. W uroczystościach udział wzięli Arcybiskup Jałbrzykowski, wojewoda Adam Sokołowski, generał Olszyna-Wilczyński, kurator Godecki, O. Prowincjał Hieronim Stusiński, Ludwik książe Czetwertyński z Żołudka, teść Pana Marszałka Śmigłego-Rydza p. Emil Thomas z małżonką, delegacja pułku im. Ludwika Narbutta z dowódcą płk dypl. Stanisławem Czuryłą na czele, przedstawiciele miejscowych władz i samorządu, szkolnictwa, organizacje, oraz tysiączne tłumy ludności.

Po przeglądzie oddziałów wojskowych i organizacji, dokonanym przez przybyłych dostojników, prezes Komitetu p. sędzia Przybytko zagaił uroczystość krótkim przemówieniem, zakończonym okrzykiem na cześć Rzeczypospolitej, Pana Prezydenta i Protektora Komitetu Marszałka Polski Edwarda Śmigłego-Rydza. Orkiestra odegrała Hymn Narodowy. Dokoła świątyni stała młodzież gimnazjum kupieckiego i szkoły powszechnej O.O. Pijarów, dalej wzdłuż ulicy Suwalskiej szeregi wojska i organizacji z pocztami sztandarowymi. Po obu stronach ulicy chodniki zaległe były przez tysiączne rzesze. Młodzież obiegła wszystkie płoty, a nawet drzewa.

Przy tablicy udekorowanej wiankami prof. Lucjan Brylski wygłosił podniosłe przemówienie. Mówca w płomiennych słowach nakreślił sylwetkę bohatera, wytwarzając wyjątkowy nastrój wśród zebranych i uroczystą powagę chwili. Aktu odsłonięcia tablicy pamiątkowej dokonał Generał Olszyna-Wilczyński, po czym w imieniu pułku strzelców lidzkich im. Ludwika Narbutta przemówił płk. Czuryłło:

Czcigodni Ojcowie Pijarzy, Szanowni obywatele, kochana młodzieży.

Z Wami przeżywam w chwili tej wzruszenie, bo znajdujemy się w murach gdzie przed 90-ciu laty jako młody chłopiec rozpoczął swe wstępne kształcenie Ludwik Narbutt.

My starsi wiemy jak silne są wrażenia z porannej młodości, jaki wpływ wywiera dobra nauka i szkoła na późniejsze losy człowieka.

Tu w Zakładzie O. O. Pijarów znanym wówczas jak przedtem, jako patriotyczny w wychowaniu młodzieży, choć pod grozą i strasznymi rygorami ciemiężców moskali - tu On późniejszy bohater powstania styczniowego - jako pilny uczeń wchłaniał dobrą naukę, ducha patriotycznego, tu snuł o tem jak Ojczyźnie przysłużyć się.

I wysłużył się dobrze - oddał po żołniersku swe życie za Polskę.

W tę smutną rocznicę przybyłem do Was by uczcić pamięć i oddać hołd Zakładowi za ówczesną pracę patriotyczną

Wam życzę, by Narbuttowski duch zapanował nad Wami jak zapanował nad jego bohaterską partią, nad ochotnikami ziemi Lidzkiej w r. 1919 i jak panuje dziś i po wieki nad pułkiem jego imienia. Mówca złożył hołd pamięci bohatera, po czym uroczyście wręczył dyplomy i odznaki pułkowe Zarządowi m. Lidy, gminie Raduń, na której terenie Ludwik Narbutt się urodził, Wydziałowi Powiatowemu w Lidzie, dla Kolegium Ks. Ks. Pijarów oraz Prowincjałowi zakonu pijarskiego, ks. Stusińskiemu.

Ostatni przemawiał ks. prowincjał Stusiński, dziękując za odznaczenie zakonu i stwierdzając, że zakon pijarów jest dumny ze swych uczniów, albowiem prócz Ludwika, Narbutta, ze szkoły pijarskiej w Lubieszowie wyszedł także Tadeusz Kościuszko.

Podczas nabożeństwa okolicznościowe kazanie wygłosił kaznodzieja z Krakowa, pijar O. Bonawentura Kadeja. Na zakończenie odbyła się wielka defilada garnizonu lidzkiego oraz organizacji wojskowych i młodzieżowych.

Wykaz ofiarodawców na fundusz Komitetu Uczczenia Pamięci Ludwika Narbutta w Lidzie

Adam Sokołowski, Wojewoda Nowogródzki 100,- zł.

Zarząd m. Lidy 200.- zł.

Kresowy Związek Ziemian w Szczuczynie 230,- zł.

Policja Państwowa pow. lidzklego 51,68 zł.

Helena I v. Brzozowska-Tamulewiczowa z córką Zofią Szczęsną-Brzozowską 100.- zł.

Ludwik książę Czetwertyński z Żoludka 100,- zł.

Sędzia Julian Przybytko 125.- zł.

Zw. Pracy Obywatelskiej Kobiet w Lidzie 10.- zł.

Dyrekcja Hut Szklanych „Niemen” 25.- zł.

Wydział Powiatowy w Lidzie (urzędnicy) 9,02 zł.

Urząd Pocztowy Lida 1 (urzędnicy) 8.50 zł.

Urząd Pocztowy Lida 1 (listonosze) 9.50- zł.

Pracownicy Urzędu Telefoniczno-Telegrafilcznego w Lidzie 4,- zł.

Pracownicy Starostwa Powiatowego w Lidzie 22.50 zł.

Sąd Grodzki w Lidzie 2.70 zł.

Szkoła Powszechna Nr. 4 w Lidzie 5.50 zł.

Szkoła Powszechna Nr. 1 w Lidzie 11.65 zł.

Prokuratura S. O. w Lidzie 3.- zł.

Józef Liskiewicz w Iwju 7.- zł.

Józef Żagun w Sobotnikach 3.90 zł.

Zygmunt Witkowski w Raduniu 9.70 zł.

Józef Ignaszewski w Zabłociu 7.50 zł.

Włodzimierz Nawrocki w Blellcy 9.- zł.

Antoni Karwowski w Bieniakoniach 7.10 zł.

Franciszek Foder w Dokudowie 3.90 zł.

Józef Matuszewski w Werenowie 7.40 zł.

Płatnik Rejonu Nr. 15 w Żyrmunach 6.80 zł.

Płatnik Rejonu Nr. 8 w Lipniszkach 11.- zł.

Pułk Lot. w Lidzie 10.- zł.

Kresowy Związek Ziemian Oddział Lidzko-Wołożyński w Lidzie 135.50 zł.

Adwokat Franciszek Wismont w Lidzie 30.- zł.

Pułk Strzelców Kowieńskich w Lidzie 50.- zł.

Wileński Prywatny Bank Handlowy w Lidzie 14.75 zł.

J. Jońca (lista ofiar Nr. 47) 4.90 zł.

Aleksander Pacuła (lista ofiar Nr. 42) 5.- zł.

Doktor Aleksander Mikulski maj. Głębokie 15.- zł.

Bolesław Mikulski 10.- zł.

Eugenia Żylińska 5.- zł.

Robert Szurpicki w Wawiórce 5.41 zł.

Szkoła Powszechna Nr. 2 w Lidzie 7.29 zł.

Ludowy Bank Spółdzielczy w Lidzie 5.50 zł.

K.K.O. w Lidzie 6.- zł.

Inż. Jan Bortkiewicz P.K.P. Lida 5.- zł.

Natan Lewin Dyr. Kino-Teatru „Edison” w Lidzie 100 biletów na balkon (waluta w papierach

wartościowych) 50.- zł.

Andrzej Rodziewicz w Lidzie 3.- zł.

Michał Slusarczyk w Lidzie 1.- zł.

Aleksander Wersocki 5.- zł.

Razem 1.479.70 zł.

Dalszy spis ofiarodawców zamieszczać będziemy w miarę napływania list ofiar, których dotąd nie zwrócono.

 

ZL 1938/5-6