|
|
Miasto Lida w 1938 roku
Zarząd Miejski w Lidzie 3 listopada 1938 roku złożył Radzie Miejskiej "Sprawozdanie rachunkowe z wykonania budżetu na rok 1937-38". Sprawozdanie to, opatrzone krótkim, lecz rzeczowym i pięknym wstępem historycznym, zawiera bogaty i najświeższy, dotyczący Lidy materiał statystyczny. Nie możemy nie podzielić się z czytelnikami niektórymi ciekawszymi fragmentami z tego sprawozdania i niektórymi aktualnymi danymi statystycznymi.
Obszar miasta Lidy (raczej Gminy Miejskiej miasta Lidy) do roku 1938 wynosił 2.813 ha, a po zmianie granic z gminą wiejską lidzką i przyłączeniu do miasta wsi Roślaki, co miało miejsce w b. r., obszar administracyjny miasta zwiększył się o 151 ha i wynosi ostatecznie 2.964 ha. Gmina Miejska Lidzka posiada około 90 km ulic, z tego o twardej nawierzchni 32,67 km, o gruntowej zaś 57,33 km. Lida jest miastem, które w zupełności dorosło do tego, aby z jezdni o brukach tak powszechnie znanych i uprzykrzonych "kocich łbach", przejść na jezdnię z kostki granitowej. W roku sprawozdawczym wydatki zwyczajne i nadzwyczajne na budowę dróg i mostów oraz ich konserwację wynosiły 86,378 zł. Na powyższą sumę złożyły się dochody budżetu zwyczajnego w zł. 22,450 oraz dotacja Funduszu Pracy zł. 30,000 i pożyczka materiałowa 3,888 zł.
W rezultacie w 1937/38 r. zabukowano ulic 1.433 km, przeprowadzono konserwację 4 km i ułożono nowych chodników betonowych 2.246 km.
Zagadnienie mieszkaniowe w Lidzie mimo narastania nowych budowli, jest wciąż jeszcze nie rozwiązane. Rozwój miasta pod względem przyrostu ludności i uprzemysłowienia, nie wiąże się z rozwojem budowlanym, chociaż ten ostatni, w porównaniu z innymi miastami tego typu, przerósł wszelkie oczekiwania czynników interesujących się zagadnieniami polityki mieszkaniowej miast. W przyroście budowlanym uwidocznia się wyraźnie budownictwo drewniane, a to z uwagi na stosunkową taniość tego materiału oraz brak surowców i ośrodków produkcji materiałów budowlanych ogniochronnych, tak w mieście jak i jego okolicach. Jest to również jedna z głównych przyczyn, która powoduje rozbudowę miasta wszerz, a nie wzwyż. Nastręcza to dużo kłopotów Zarządowi Miejskiemu w dziedzinie urządzenia i ulic i powoduje niewspółmiernie duże wydatki na te cele w porównaniu z innymi miastami. Lida w zakresie budownictwa nowoczesnego ma dzielnicę "Wygon", wyrosłą w okresie i niepodległości, a która jest, rzec można symbolem odradzającej się twórczej myśli społeczeństwa lidzkiego.
Ludność miasta Lidy według spisu 1921 roku liczyła l3 .401 mieszkańców. Obecnie według danych Biura Ewidencji i Kontroli Ruchu Ludności na dzień 17wrześna 1938 r. liczy 26.257 mieszkańców, to znaczy za ostatnie lat 17 powiększyła się o 12.856, a więc prawie we dwa razy. W ogólnej liczbie mieszkańców jest mężczyzn 12.607 i kobiet 13.650.
Etniczny skład zaludnienia Lidy jest następujący:
Polaków 17.820
Białorusinów 450
Rosjan 400
Litwinów -
Izraelitów 7.227
Innych 360
Razem 26.257
Według wyznań w Lidzie liczy się:
Rzymsko-katolików 17.008
Prawosławnych 1.847
Innych wyznań chrześcijańskich 160
Starozakonnych 7.227
Muzułmanów 15
Razem 26.257
Pracująca część ludności zatrudniona jest w:
Rolnictwie 598
Przemyśle i rzemiośle 3.408
Handlu 1.249
Komunikacji 321
Służbie publicznej 1.198
Innych zawodach 5.942
Gosp. domowym i służbie domów 5.711
Razem 18.427
Oczywiście reszta ludności 7.830 przypada na dzieci.
Życie gospodarcze i spółdzielcze miasta jest bardzo ożywione. Lida, zdaniem fachowców, jest jednym z najpoważniejszych trzonów gospodarczych na Wschodnich terenach Rzeczypospolitej. Tu potrafił rozwinąć się przemysł gumowy - fabryk 2 - Ardal i Unigum, przemysł chemiczny - fabryka 1 - Korona, odlewni żelaza (raczej fabryki maszyn i narzędzi rolniczych) 2 - Benland i Poland, fabryka drutu i gwoździ 1 - Drutindustria, fabryk cukierków 3 - Rekord i dwie bez specjalnych nazw, kaflarni 3 - Raaf, Tanur i Neszer, fabryka sprężyn 1 - Zwój, młynów 8, tartaków 6, piekarni 8, drukarni 4, fabryk wojłoków 2, rafineria terpentyny 1, olejarni 2, fabryk wód gazowych 3, browarów 2. Niezależnie od wyżej wspomnianych gałęzi produkcji w Lidzie rozwinięte jest znacznie rzemiosło, które ilościowo przedstawia się jak następuje:
1. Blacharzy 9
2. Brukarzy 30
3. Cholewkarzy 13
4. Cieśli 35
5. Czapników 9
6. Garbarzy 1
7. Garncarzy 2
8. Introligatorów 3
9. Jubilerów 9
10. Kowali 24
11. Kotlarzy 3
12. Koszykarzy 1
13. Kołodziejów 3
14. Krawców 113
15. Kapeluszników l
16. Kamieniarzy 3
17. Kuśnierzy 3
18. Malarzy 2
19. Murarzy 15
20 Rymarzy 3
21. Stolarzy 45
22. Szewców 80
23. Ślusarzy 75
24. Szklarzy 7
25. Szczotkarzy 2
26. Tokarzy 3
27. Tapicerów 13
28. Wędliniarzy 10
29. Fryzjerów 22
30. Modystek 4
31. Druciarzy 4
32. Elektromonterów 15
33. Giserów 30
34. Piekarzy 35
35. Kominiarzy 5
36. Fotografów 7
Spółdzielczość na terenie Lidy dzięki właściwemu kierownictwu rozrosła się znacznie i może posłużyć za przykład innym miastom.
Tu rozwinęła swoją działalność Spółdzielnia Spożywców "Jedność", która prócz 9 sklepów rozsianych w różnych dzielnicach miasta, prowadzi wzorowo urządzoną piekarnię mechaniczną. Instytucja ta obrotami swymi sięga milionowych sum i może z uwagi na jakość podawanych na rynek artykułów, konkurować z najprzedniejszymi firmami z tego zakresu produkcji. Niezależnie od wymienionej placówki, w Lidzie mają swoje siedziby: Oddział Związku Spółdzielni Spożywców "Społem" , Oddział Związku Spółdzielni Mleczarsko-Jajczarskich, Powiatowa Spółdzielnia Rolnicza, obejmująca swoją działalnością handlową całość produkcji rolnej.
Wymienione instytucje wydatnie oddziaływają na kształtowanie się życia gospodarczego i spółdzielczego miasta, miasteczek i wsi powiatu lidzkiego.
Niezależnie od przytoczonych danych, świadczących o znacznym rozmachu gospodarczym Lidy, dla potwierdzenia jego napięcia należy nadmienić, że w mieście mają swoje siedziby następujące instytucje bankowe: Komunalna Kasa Oszczędności powiatu lidzkiego, Wileński Prywatny Bank Handlowy Oddział w Lidzie, Ludowy Bank Spółdzielczy, Bank Kupiecki Spółdzielczy w Lidzie, Żydowski Bank Ludowy i Zastępstwo Banku "Społem". Poza sprawozdaniem musimy nadmienić, że w Lidzie funkcjonują z wielkim powodzeniem dobroczynne instytucje: żydowska "Gmiłus Chesed" - bank bezprocentowych drobnych pożyczek, oraz Chrześcijańska Kasa Bezprocentowa przy Stowarzyszeniu Kupców Polskich w Lidzie.
W Lidzie mają swoją siedzibę i następujące władze, urzędy oraz instytucje państwowe i samorządowe: Starostwo Powiatowe, Wydział Zamiejscowy Sadu Okręgowego w Wilnie, Wydział Zamiejscowy Prokuratury Sągu Okręgowego w Wilnie, Wojskowy Sad Rejonowy, Rejonowa Komenda Uzupełnień, Sad Grodzki, Urząd Skarbowy, Urząd Akcyz i Monopoli, Inspektor Szkolny, Obwodowy Inspektor Pracy, Powiatowy Inspektor Powszechnego Zakładu Ubezpieczeń Wzajemnych, Brygada Kontroli Skarbowej, Powiatowa Komisja Klasyfikacyjna, Więzienie Karno-Śledcze, Rejonowy Urząd Pocztowy, trzy urzędy pocztowe Nr. Nr. 1, 2 i 3, Powiatowa Komenda Policji Państwowej, Komisariat P. P. na m. Lidę, Posterunek P. P. na gminę lidzką, Ubezpieczalnia Społeczna, Instytucja Zastępcza Funduszu Pracy, Wydział Powiatowy, Zarząd Miejski, Powiatowy Zarząd Drogowy i Zarząd Gminy Wiejskiej Lida.
Z Urzędów duchownych: wyznania rzym.katol. kościoła 2 urzędy parafialne, wyznania prawosławnego 1 urząd parafialny, wyznania mojżeszowego - wielka żydowska gmina wyznaniowa z rabinatem.
Po za wymienionymi - stacjonuje w mieście Komenda Garnizonu, składająca się z 3-ch jednostek wojskowych.
W mieście znajduje się studni kopanych 753, studni pomp 177, studni artezyjskich 17, razem 947.
Usuwanie nieczystości z miasta odbywa się przy pomocy taborów asenizacyjnych.
W zakresie bezpieczeństwa publicznego Zarząd Miejski współdziała z Ochotniczymi Strażami Pożarnymi, których na terenie miasta jest 2. Straże wyposażone są w niezbędny i całkowicie zmotoryzowany tabor, a ich zdolność bojowa postawiona jest na wysokim poziomie. Współdziałanie Samorządu Miejskiego ze Strażami Pożarnymi wyraża się w subsydiowaniu tych organizacji. Wysokość wpłaconego subsydium w okresie sprawozdawczym zamyka się kwotą złotych 15.000, z czego na utrzymanie Ochotniczej Straży Pożarnej w centrum miasta przypada tytułem dopłaty złotych 11.500, a w dzielnicy Słoboda - złotych 4.000.
Zagadnienie oświaty w dziale szkolnictwa powszechnego Lida rozwiązała przez wzniesienie 3-ch nowoczesnych szkół, w których dziatwa szkolna znalazła zdrowe, wygodne i słoneczne pomieszczenie. Stan izb lekcyjnych, ilość etatów nauczycielskich i dzieci w wieku szkolnym objętych i nie objętych powszechnym nauczaniem ilustruje następującą tabela:
Ilość dzieci w wieku szkolnym
Ilość dzieci w wieku szkolnym objętych szkołą
Ilość dzieci w wieku szkolnym nie objętych szkołą
Ilość izb lekcyjnych
Ilość etatowych sił nauczycielskich
w szkołach publicznych
w szkołach prywatnych
3788
3094
659
35
40
78
Przedszkola na terenie miasta są dwa - prowadzone przez organizacje społeczne kobiece:
Stowarzyszenie Pań Miłosierdzia Św. Wincentego a Paulo i Związek Pracy Obywatelskiej Kobiet. Z przedszkoli korzysta dzieci 71.
Na terenie miasta są dwa gimnazja: gimnazjum ogólnokształcące i gimnazjum zawodowe kupieckie, liceum ogólnokształcące oraz państwowa szkoła mechaniczna. Liceum i gimnazjum ogólnokształcące obejmuje nauczaniem 484 dzieci, gimnazjum kupieckie 261 i Państwowa Szkoła Mechaniczna 113 dzieci.
Gmina Miejska utrzymuje publiczną szkołę dokształcająco-zawodową, oraz bibliotekę składającą się z przeszło 9.000 tomów, w tym 2.139 tomów działu żydowskiego.
Gmina Miejska posiada własne grunta, budynki i przedsiębiorstwa komunalne: elektrownię, rzeźnię i targowisko zwierzęce. W 1937/38 r. prądu elektrycznego sprzedano dla 2.903 abonentów na światło i 63 abonentów na siłę, razem 446.127 kw. Na rzeźni w tym że roku budżetowym zabito bydła dużego 3,692, jałowizny 1.629, cieląt 10.766, owiec 2.327 i trzody chlewnej 4.906 sztuk. Na targowicę wpędzono bydła dużego 21.779, jałowizny 3.471, cieląt, owiec i kóz 7.319, trzody chlewnej 5.915 i koni 2.612 sztuk.
W roku sprawozdawczym na dochód zwyczajny dały do kasy Gminy Miejskiej:
1. Majątek komunalny 20.680.20
2. Przedsiębiorstwa komunalne 179.333.19
3. Subwencje i dotacje 2.507.30
4. Zwroty 22.920.71
5. Opłaty administracyjne 12.949.23
6. Opłaty za korzystanie z zakładów dobra publicznego 6.039.20
7. Dopłaty -
8. Udział w podatkach 131.323.79
9. Dodatki do podatków państw. 64.107.32
10. Podatki samoistne 20.755.17
11. Różne 13.798.96
Razem 474.415.07
Na dochód nadzwyczajny:
1. Majątek komunalny 12.554.90
2. Subwencje i dotacje 62.574
4. Pożyczki 416.176.30
7. Różne 26.910
8. Nadwyżka budżetowa z ubiegłego roku obrachunkowego 35.52
Razem 517.950.72
Ogółem dochodów 992.365.50
W tym że roku z Kasy Gminy Miejskiej tytułem wydatków zwyczajnych pobrały:
l. Zarząd ogólny 89.502.64
2. Majątek komunalny 4.130.34
3. Przedsiębiorstwa komunalne -
4. Spłata długów 93.873.18
5. Drogi i place publiczne 21.852.07
5a. Pomiary i plan rozbudowy -
6. Oświata 56.885.14
7. Kultura i Sztuka 8.035.94
8. Zdrowie publiczne 32.762.11
9. Opieką społeczna 43.017.44
10.Popieranie rolnictwa 1.270. 37
11. Popieranie przemysłu i handlu 7.141.25
12. Bezpieczeństwo publiczne 33.005.63
12a. Udział Wojew. Związku Komunalnego w podatkach miejskich -
13. Różne 35.507.77
Razem 426.983.88
Tytułem wydatków nadzwyczajnych:
2. Majątek komunalny 1.000
3. Przedsiębiorstwa komunalne 82.859.95
5. Drogi i place publiczne 64.5266.08
5a. Pomiary i plan rozbudowy 11.350
6. Oświata 54.808.94
8. Zdrowie publiczne 5.580.50
10. Popieranie rolnictwa 10.00l
11. Popieranie przemysłu i handlu 22.560.52
13. Różne -
14. Pokrycie deficytu z lat ubieg. 305.535.52
Razem 558.222.51
Ogółem wydatków 985.206.39
Wykonano budżet z nadwyżką 7.159.11
Obecny Zarząd Miejski wyłoniony z wybór w 1935 r. stanowią:
Burmistrz miasta Lidy - Józef Zadurski, b. poseł na Sejm
Wiceburmistrz - Witold Jodko, mgr. prawa
Ławnicy - Mikołaj Grablis, Marek Karczmar, Wacław Stok-Stocki
Radnymi miejskimi są:
Baliński Kazimierz - kolejarz
Cukiernik Zorach - buchalter
Czajkowski Mieczysław - sędzia okręgowy
Dworecki Mojżesz - lekarz dentysta
Karol-Tomaszewicz Bolesław - szewc
Kerzner Izydor - adwokat
Konopko Mejżesz - szewc
Kornetowa Teodozja - nauczycielka
Michniewski Mieczysław - nauczyciel
Mickiewicz Ludwik - prowizor
Mierzwa Jan - inwalida
Markiewicz Jerzy - ogrodnik
Orkusz Ferdynand - nauczyciel
Podworyski Josif - kupiec
Pupko Jakób - fryzjer
Sienkiewiczowa Anna - nauczycielka
Stasiewicz Adolf - rolnik
Stasiewicz Zygmunt - ppor. rez.
Sztejnberg Zelman - przemysłowiec
Szymielewicz Michał - biuralista
Wach Józef - krawiec
Wasiłowski Michał - ogrodnik
Witorzenć Bolesław - emeryta
Wojcieszek Antoni - przemysłowiec
Rozwój miasta, który może znaleźć porównanie z miastem takim jak Gdynia - jest jednak w ciągłej dysproporcji ze środkami materialnymi. Potrzeby mnożą się z dnia na dzień nabierając na swej intensywności, a szczupłość możliwości finansowych nie pozwala na właściwe ich zaspokojenie. Mimo to, Zarząd Miejski utrzymuje stale w należytym stanie jezdnie, które są zabrukowane kamieniem polnym, dostarcza energii elektrycznej na oświetlenie oraz dla celów przemysłowych i gospodarczyc h rzemiosła i grzejnictwa, przystąpił do sporządzenia planu regulacji zabudowy i rozbudowy miasta nad którym, prace są w stadium końcowym, pobudował i urządził piękny stadion sportowy, przeprowadził meliorację bagnistych terenów, na których wyrosła nowoczesna dzielnica zw. "Wygonem", a przez meliorację dał miastu nowe tereny nad których i nie tak dawno unosiły się chmury oparów, wybudował nowoczesną targowicę za miastem oraz olbrzymi rynek w dzielnicy "Wygon", rozpoczął budowę ośrodka zdrowia, przystąpił do budowy nowoczesnej rzeźni z chłodnią i przetwórnią mięsną, zapoczątkował studia wodociągowe-kanalizacyjne, zapewnił przez wzniesienie 3-ch szkół naukę dzieciom w wieku szkolnym. Obecnie wskutek mnożenia się potrzeb, wyrastających z szybkiego rozwoju Lidy we wszystkich dziedzinach zachodzi konieczność ubiegania się o wydzielenie miasta z Powiatowego Związku Samorządowego, co zapewni mu nowe dochody i da możność zaspokojenia choć w części potrzeb z zakresu urządzenia nowoczesnych jezdni (przynajmniej) w środku miasta, założenia chodników, a na jego krańcach pozwoli zabrukować ulice o jezdni gruntowej.
Ten krótki wyciąg ze sprawozdania nie obejmuje i setnej części tego co by można i należało powiedzieć o dzisiejszej Lidzie, o jej budownictwie i rozbudowie, pożarnictwie, przemyśle, handlu, spółdzielczości, życiu kulturalnym, oświacie, zdrowotności, opiece społecznej etc. etc. W miarę możności będziemy kolejno publikować wszelkie w tym względzie materiały i naświetlać tematy dotyczące Lidy dzisiejszej i dawnej.
Pożądanym by było, ażeby dla porównania stanu i życia we wszystkich przejawach innych miast naszego kraju - naszej starej kochanej pokrzywdzonej sąsiadki, Oszmiany, Nowogródka, Słonima, Nieświeża, Wolkowyska i in. ludzie dobrej woli zechcieli w ten samy sposób skreślić statystyczne ich opisanie, dla których z najmilszą chęcią udzielimy gościny na naszych szpaltach.
Sprawozdanie Zarządu Miejskiego w Lidzie, obejmujące 3-letni dorobek miasta opracował sekretarz tegoż Zarządu Jan Paluch.
(ZL 11-1938)
