Gimnazjum żydowskie

Odzyskanie przez Polskę w 1918 roku niepodległego bytu państwowego stworzyło warunki sprzyjające tworzeniu struktur państwowych oraz organizację całego życia społecznego w tym również formułowanie oświaty. Zasady realizacji obowiązku szkolnego zostały ustalone w całym państwie przez dekret "O obowiązku szkolnym" wydany 27 lutego 1919 roku przez Naczelnika Państwa.

Pilną sprawą obok wprowadzenia obowiązku szkolnego było zreformowanie szkoły średniej ogólnokształcącej. Reforma tej szkoły została dokonana nie drogą wydania odrębnej ustawy, lecz przez "Program naukowy szkoły średniej" w 1919 roku, przedrukowany następnie w II wydaniu zatytułowanym "Zasady planu nauczania w szkole średniej" w 1921 roku.

Szkolnictwo średnie ogólnokształcące podzielono na dwa główne typy: szkoły o podstawie wychowawczej matematyczno-przyrodniczej i szkoły o podstawie wychowawczej humanistycznej. Ze względu jednak na tradycję i jej żywotność dopuszczono możliwość istnienia "w okresie przejściowym" dwóch dalszych typów: szkoły o podstawie wychowawczej z łaciną i szkoły o podstawie wychowawczej klasycznej (z łaciną i greką).

Szkoła średnia była 8-letnia, podzielona na dwa szczeble programowe: 3-letni przygotowawczy i 5-letni systematyczny. Pierwszy szczebel- programowo jednolity otrzymał nazwę gimnazjum niższego, drugi - zróżnicowany na 4 typy o oddzielnych podstawach wychowawczych- gimnazjum wyższego.

W gimnazjum niższym były klasy: I, II, III, w gimnazjum wyższym klasy: IV, V, VI, VII, VIII. Klasy I, II, III gimnazjum posiadały program klas V, VI, VII szkoły powszechnej.

Główną rolą szkoły średniej było kształcenie elity umysłowej.

W Lidzie, jak i w innych miastach Polski Odrodzonej, wraz ze szkolnictwem powszechnym powstawało szkolnictwo średnie, istniejącym rodzajem szkół średnich były gimnazja. Pierwszym gimnazjum w Lidzie w tym okresie było gimnazjum prywatne żydowskie. Pełna nazwa gimnazjum: 8-mio klasowe Gimnazjum Koedukacyjne w Lidzie.

Koncepcję na szkołę wydało Kuratorium okręgu Nowogródzkiego dnia 14.IX.1921 r. z Nr 1368. Koncepcja opiewa na pełne gimnazjum.

Mieściło się gimnazjum przy ul. Krzywej 16. Lokal szkolny- wynajęty, posiadał 4 sale wykładowe, mimo usilnych starań nie można było uzyskać lokalu z powodu braku mieszkań, dlatego nauka odbywała się na dwie zmiany.

Właścicielem szkoły był Mojżesz Dworecki, kierownikiem zaś Edward Wohlmuth, zatwierdzony dnia 14.IX.1921 r., który objął kierownictwo 15.VIII.1921 r.

Kierownictwo gimnazjum wiele uwagi poświęcało kompletowaniu grona nauczycielskiego. Niewątpliwie dużą rolę odgrywały wysokie kwalifikacje pedagogiczne nauczycieli.

Nauczycielami w roku szkolnym 1921/1922 byli:

Mojżesz Dworecki urodzony w Lidzie 1.12.1891 r., skończył gimnazjum, przez 2 półrocza uczył się w Instytucie Psychoneurologicznym, później przez 3 półrocza na wydziale lekarskim, wykładał język łaciński.

Józef Dyla ur. 1.01.1895 r., przez 4 lata uczył się w Gimnazjum Nauczycielskim w Cieszynie.

Jaków Deutscher skończył Akademię Wiedeńską oraz uczył się ekonomii społecznej w Lipsku, wykładał język niemiecki.

Wincenty Kapuściński ur. 1.04.1890 r. skończył 4-letnie Gimnazjum nauczycielskie we Lwowie.

Jara Kupelman ur. 12.05.1891 r. w Ejszyszkach.

Mojżesz Krajanowicz urodził się w Lidzie w 1887 r. Skończył Gimnazjum w Puławach.

Kalman Lichtman ur. 24.12.1899r., absolwent Seminarium Nauczycielskiego w Stanisławowie, w gimnazjum uczył religii.

Sara Pogorelska wykładała religię, skończyła Hebrajskie Seminarium w Wilnie.

Marek Rozenbuzek ur. 28.11.1892 r., skończył gimnazjum, absolwent wydziału prawno- politycznego na Uniwersytecie Jagiełońskim, wykładał język polski, historię Polski współczesnej.

Ignacy Sikora ur. 13.07.1889 r. w Łańcucie, skończył gimnazjum w Nowym Sączu, również studiował teologię, wykładał język łaciński, j. polski, matematykę, przyrodę.

Katarzyna Sołowjówna ur. 10.11.1899 r. w Lidzie, skończywszy Wyższe Gimnazjum Nauczycielskie w Wilnie wykładała w gimnazjum koedukacyjnym język rosyjski.

Rejna Szapiro ur. 28.05.1897 r. w Lidzie, wykładała matematykę oraz język niemiecki.

Konstanty Szyszkowski ur. 14.03.1897 r. koło Słupska, uczył się w gimnazjum w Wołkowysku oraz Seminarium Duchownym, uczył kaligrafii, przyrody.

Edward Wohlmuth ur. W Krakowie 24.09.1876 r., absolwent Uniwersytetu Jagiellońskiego, uczył w gimnazjum matematyki, fizyki, języka niemieckiego.

Maks Zarcyn ur. w Lidzie 25.02.1899 r., skończył gimnazjum w Mohylewie, wykładał język rosyjski.

Józef Feler ur. 26.02.1862 r.

Józef Jurczyk ur. 29.03.1900 r.

W 1923 roku został kierownikiem Inż. Fronkel, a w 1925 r. jego zamienił Maksymilian Grynberg, który również uczył języka polskiego. Nastąpiły także zmiany w gronie nauczycielskim. Przybyli: 1.Dawid Sas- język łaciński; 2. Aleksander Rozenbaum- matematyka; 3. Feliks Biskupski- matematyka; 4. Dr Adolf Fink- fizyka, propedeutyka filozofii; 5. Bela Tunisówna- historia; 6. Basia Finkowa- język niemiecki; 7. Władysław Switycz - śpiew.

Na terenie gimnazjum istniały organizacje uczniowskie, kółka, gminy klasowe: "Bratnia pomoc" (wspieranie uczniów biednych), kółko literackie (w języku polskim), Gmina Klasowa (istniała w każdej klasie).

Liczba uczniów ubiegających się o przyjęcie do gimnazjum była duża i co roku wzrastała. Obowiązywały egzaminy wstępne do każdej klasy. Malała liczba uczniów kończących gimnazjum, świadczył o tym wynik egzaminów końcowych z uzyskania świadectw dojrzałości, liczby uczniów promowanych do klas następnych, jak również uczniów pozostawionych na następny rok. Oto dane statystyczne uczniów w latach szkolnych 1920-1921, 1921-1922 gimnazjum koedukacyjnego, które przedstawia tabela.

 

Tabela

Liczba uczniów z lat szkolnych 1920/1921, 1921/1922

 

Klasa	Rok szkolny 1920/1921	Rok szkolny 1921/1922
I	19	50
II	45	62
III	38	67
IV	57	52
V	10	26
VI	38	31
VII	40	26
VIII	55	45
Ogółem	295	356

 

Dyrektor i nauczyciele stanowili Radę Pedagogiczną, która była stałym organem wewnętrznego życia szkoły.

Nauka w gimnazjum kończyła się egzaminem maturalnym. Maturzyści otrzymywali świadectwo ukończenia gimnazjum humanistycznego z łaciną. Gimnazjum funkcjonowało do 1929 roku.

Irena Dowlaszewicz