Kościół greko-katolicki w Lidzie i Ziemi Lidzkiej

 

" Niech będą wszyscy jedno"

(Jan 17,21)

 

W 1054 roku nastąpił rozłam jednego apostolskiego katolickiego ortodoksyjnego kościoła na katolicki - zachodni i prawosławny (ortodoksyjny)- wschodni, kościół pozostał jedyny w duchowym planie, przeszedł przez ciężkie doznania nieporozumieniem, nienawiścią, bratobójstwem. Historycznie Białoruś wyróżniała się tym, że chrześcijaństwo tu rozwijało się w dwóch obrzędach i właśnie dlatego na naszej ziemi odnaleziona została jedna z dróg pojednania kościoła i zaistniał greko-katolicki (unicki) kościół. Unicki kościół został utworzony po soborze 1556 roku w Brześciu.

Utworzenie kościoła unickiego było złożone, lecz już w 17 wieku staje się on rzeczywistym, najbardziej masowym narodowym Białoruskim kościołem, a 80% wiernych - unitami. Cała ceremonia, nauka i życie kościoła odbywało się po białorusku, i dzięki kościołowi unickiemu mamy wspólnych dla Białorusina-katolika i Białorusina-prawosławnego świętych, naprzykład Jefrosinia Połocka (która nie przyjęła podziału kościoła w 1054 roku) i wspólne święte obrazy: "Matki Bożej Żyrowickiej" i "Matki Bożej Ostrobramskiej".

W ciągu 17 wieku kościół unicki powstaje i na Ziemi Lidzkiej. W pierwszej połowie 17 wieku w Lidzie są 4 czynne greko-katolickie cerkwie: Świętego Jana, Świętego Mikołaja (na placu rynkowym), kościół Św. Zbawiciela, i kościół NMP. W 1650 roku król Jan Kazimierz przekazuje kościół prawosławnym wierzącym. Te wszystkie kościoły podczas Potopu zostają zniszczone przez wojska Chowańskiego. Według pewnych źródeł kościół NMP zachował się do początku 19 wieku, jednak na mapie miasta końca 18 wieku jego nie ma. W 1765 roku drewniany Farny kościół został rozebrany (zamiast niego wybudowany został kościół murowany), a z tego drzewa pomiędzy młynem a katolickim cmentarzem wybudowano kościół unicki pod wezwaniem Zmartwychwstania Pana Jezusa. Przy kościele mieścił się nieduży szpital.

M. Narbutt w swojej pracy "Lida i lidzianie" pisze o jednym ciekawym wydarzeniu z historii unii w Lidzie:" Rżewucki (autor "Listopada") w utworze "Opowieści starca", wydanym w 1854 roku w Warszawie, wspomina o cudzie, który miał miejsce w Lidzie. Bardzo wierzący kapłan Atanazy Chorowny podczas głodu, który panował na Litwie w 1744 roku, w dzień, na miejscowym rynku przemienił znakiem krzyża świętego kamienia w chleb i nakarmił tysiące ludzi tym chlebem. Tam że czytamy, że kościoły (obecnie rosyjskie, a dawniej unickie) drewniane rozmieszczone we wsiach Sobakińce, Radziwoniszki, Gonczary, Zblany, Ostryno, Orla, Rakowice, Turejki, Bobry, Głębokie, Bielica. Najpiękniejsze we wsiach Dzikuszki i Murowanka (najstarszy).

W ciągu 17 wieku unickie parafie były utworzone także we wsiach Lidzkiego powiatu: Hołdów, Dokudowo, Żyżma, Lebioda, Myto, Waskiewicze. Według "Wiadomości o greko-unickich kościołach i klasztorach Brzeskiej diecezji " w 1827 roku w Lidzkim powiecie było 18 unickich kościołów i 1 klasztor, które miały 22496 parafian, przy tym kościół Gonczarski nawiedzało 1230 wiernych unitów, Głębocki - 1872, Hołdowski - 1047, Dzikuski - 614, Dokudowski - 922, Żyżmiański - 725, Lebiodzki - 812, Zblanski - 1135, Mało-Możejkowski - 497, Mytlański - 272, Orlański - 1400, Ostryński - 3327, Rakowicki - 630, Sobakiński - 1379, Turejski - 947, Bobrowski - 417, Dąbrowski - 853. We wsi Gołdowo oprócz kościoła z 1718 roku istniał greko-katolicki Bazyliański klasztor. Unickiemu duchowieństwu został przekazany klasztor karmelitów w Lidzie po skasowaniu zakonu przez rząd carski w 1832 roku.

Przy unickich kościołach mieściły się szkoły, w których uczyły się dzieci z pobliskich wiosek. W 1753 roku w każdym unickim dziekanacie były otwarte szkoły dla dzieci kapłanów. W Lidzkim dziekanacie taka szkoła powstała w Orli i odpowiadali za edukację dzieci kapłanów ze wsi Waśkiewicze, Zblany, Żyżma.

Kiedy nasze ziemie zostały włączone do Rosji, kościół unicki podległ napadom. Z 1834 roku zaczęto wprowadzanie prawosławnych obrazów do kościołów unickich powiatu Lidzkiego. Jako pierwszy takiej przebudowie podległ kościół w Hołdowie, po nim w Rakowicach, Ostrynie, Orle, Sobakińcach, Gonczarach i Lebiodzie. Kościół w Radziwoniszkach postanowiono zniszczyć, ponieważ znajdował się w złym stanie.

Kapłan i lud wierny z Dokudowa okazały opór tym zmianom. 30 grudnia 1835 roku gubernator grodzieński Kopcew postanowił wyrzucić w ciągu 5 miesięcy z kościołów unickich wszystkie rzeczy, które nie odpowiadały kościołowi rosyjskiemu: organy, ławki, dzwony. 25 marca 1836 roku Lidzki starosta pułkownik fon Berg poinformował go, że taka robota w powiecie Lidzkim już jest rozpoczęta i obiecał prześledzić jej dalszy bieg.

Organy postanowiono sprzedać, jeśli zabraknie kupca - rozebrać. Organistom zaproponowano inne posady duchowe. Organy wtedy znajdowały się w kościołach w Bobrach, Hołdowie, Sobakińcach, Małym-Możejkowie.

W latach 1834-1835 z powodu likwidacji kościoła unickiego kościół w Hołdowie został przebudowany: wstawiono prawosławne obrazy, rozebrano organy, wyniesione ławki, zdjęto dzwony. Mieszkańcy Hołdowa były tym oburzone i uczęszczały na Mszę do kościoła w Bobrowie, gdzie obrazy jeszcze nie były zamienione. Wówczas gubernator grodzieński N. Murawiow rozkazał, żeby jak najszybciej zostały zamienione obrazy, zniszczone organy, wyrzucone ławki i kościół przebudowany zgodnie z obrzędem prawosławnym.

W drugiej połowie lat 30 zaczęto przekazywać kościoły greko-katolickie kościołowi prawosławnemu i po Soborze w Połocku w 1839 roku kościół unicki był gwałtownie zniszczony.

Do dzisiaj zostały i są czynne jako kościoły prawosławne 4 kościoły unickie powiatu Lidzkiego, które budowane i działały jako greko-katolickie: w Hołdowie (1795), Bobrowie (1810), Gonczarach (1774) i kościół w Nowogorodzicach (koniec 18 w.). Piąty - poprzednio unicki kościół - t. j. znana na całej Białorusi cerkiew obronna we wsi Murowanka.

Po 1839 roku przy każdym osłabieniu władzy rosyjskiej odradzała się unia. Ostatnio w Lidzie w 1994 roku została odrodzona greko-katolicka parafia Św. Józefa. Nie zwracając uwagi na różne wewnętrzne i zewnętrzne problemy parafia żyje i rozwija się. Niezmiennym prezesem rady parafialnej i liderem duchowym w ciągu wszystkich tych lat zostaje Pani Swietłana Konopacka. Pierwszym proboszczem parafii był ojciec Kazimierz Lachowicz.

Obecnie proboszczem jest młody, dobrze wykształcony kapłan ojciec Andrzej Obłomiejko. Ogromną pomoc wyświadcza apostolski wizytator dla Białorusinów greko-katolików Archimandryt ojciec Sergiusz Gajek. Przez kilka lat każdy listopad nasza parafia obchodzi swoje święto parafialne - Dzień Św. Józefa Kuncewicza.

 

P.S. Proszę wszystkich, którzy mają jakąś informację dotyczącą działalności Kościoła greko-katolickiego na Ziemi Lidzkiej, o wysłanie jej do Redakcji " Ziemi Lidzkiej" .