"Z historii stuleci i pokoleń Ziemi Iwiejskiej"

 

W 1999 roku przy współpracy Uniwersytetu im. J. Kupały w Grodnie, Białoruskiego Towaryzstwa Ochrony Pomników Historii i Kultury w Grodnie i Iwju oraz Komitetu Wykonawczego w Iwju została wydana książka pt. pod redakcją I. Krenia.

Źródłem do jej napisania były materiały z naukowo-krajoznawczej konferencji, która odbyła się dnia 15 lutego 1998 roku w Iwju.

W referatach i komunikatach zamiesyczonych w książce jest przedstawiona historia Ziemi Iwiejskiej od przedawnych czasów do dzisiaj.

Materiały konferencji można podzielić na kilka grup:

•  Historia Ziemi Iwiejskiej.

I. Kreń w swoim artykule pt. opisuje historię powstania miasteczka, jego nazwy. Wg. niego Iwje jest jednym z najstarszych miasteczek na Białorusi. Pierwsze o nim wspomnienie przypada na pierwszą połowę XV wieku. Współcześnie jest kilka teorii na temat powstania nazwy tej miejscowości. Według pierwszej z nich Iwje pochodzi od określenia drzewa, wierzby (iva - rus.), według drugiej (stwierdza Siemionow w 3 tomie ) Iwje wpierw miało nazwę Ewje i zostało założone przez żonę księcia WKL Gedymina Ewę. Naukowiec również opisuje władców, którymi byli na początku Zabierezyńskie, później Radziwiłłowie i Kiszki, pistząc o powstaniu i rozwoju ruchu reformatorskiego, a także o historii miasta aż do początku XIX wieku.

W artykule M. Czerniawskiego pokazane zostały pierwsze osiadłości i życie pierwotnych ludzi.

Reforma 1861 roku na Białorusi, chłopski ruch w Iwju i okolicach zostały opisane w referacie przez N. Pawluczenko.

Na mocy umowy w Rydze, od 18 marca 1921 roku, zachodnia część Białorusi należała do Polski. M. Siemionczyk w pracy wyraził swój pogląd na sytuację polityczną i gospodarczą ziem zachodnich w okresie międzywojennym.

M. Wasiluczek w artykułach i pokazuje tworzenie się i powstanie władzy radzieckiej na terenie Zachodniej Białorusi, stosunek do tego miejscowego ludu, potem jego rusyfikację, oraz wyzwolenie Ziemi Iwiejskiej.

Podczas drugiej wojny światowej i po jej zakończeniu na terenie rejonu Iwiejskiego aktywnie działały konspiracyjne organizacje polskie, powstałe jesienią 1939 roku. Działalność polskiego ruchu oporu w latach 1939 - 1953 na Ziemi Iwiejskiej opisują I. Koukiel i I. Sitkiewicz.

Terytorium obecnego rejonu Iwiejskiego w okresie po podziału Rzeczypospolitej i włączeniu Białorusi w skład imperium Rosyjskiego znajdowała się w dwóch powiatach: Oszmiańskim i Lidzkim, najpierw w guberni Słonimskiej, utworzonej w 1795 r., później w guberni Litewskiej, a z 1801 r.- Grodzieńskiej. W historycznym archiwum narodowym w Grodnie są dokumenty dotyczące historii guberni Grodzieńskiej XIX - początku XX wieku, historii Ziemi Iwiejskiej przedstawionej w niektórych zespołach powiatów Oszmiańskiego i Lidzkiego. Według danych archiwalnych M. Saczok w artykule "Historia Ziemi Iwiejskiej w zespołach narodowego historycznego archiwum Białorusi w Grodnie> opisuje Iwje i jego tereny.

2. Historyczne zabytki.

Na terenach Ziemi Iwiejskiej, jak i całej Białorusi, są przechowywane zabytki dalekiej i bliskiej przeszłości, o czym możemy przeczytać w następujących artykułach: L. Pobal "Pradawne zabytki Ziemi Iwiejskiej", W. Łakisza "Wiek brązowy Ziemi Iwiejskiej", J. Zwiarugo "Archeologiczne zabytki średniowiecza Ziemi Iwiejskiej".

Iwiejszczyzna ma nie tylko dużo starożytnych zabytków, ale jest na jej dużo legend, o których mówi L. Duczyc w rozprawie pod tytułem "Legendy i pradawne zabytki Ziemi Iwiejskiej".

3. Wybitni mieszkancy Ziemi Iwiejskiej.

Jan Licjan Namysłowski urodził się w latach sześćdziesiątych XVI wieku w Polsce. Około roku 1589 został rektorem zorganizowanej przez arianów szkoły w Iwju. Również był znanym pisarzem, tłumaczem, teologiem. Jego życie i działalność opisuje J. Fiodorow w pracy "Jan Licjan Namysłowski - rektor szkoły arianów w Iwju".

27 kwietnia 1846 r. we wsi Gieraniony narodził się Ignacy Karol Korwin-Milewski - artysta plastyk i podróżnik. Studiował w liceum Bonapartego w Paryżu, ukończył studium plastyczne w Monachium. Wystawiał swoje dzieła w Wiedniu i Paryżu. A. Smolaniczenko w materiale "Kim jest Ignacy Karol Korwin-Milewski?" przedstawia jego drogę twórczą.

Również szereg referatów pokazują życie i działalność Ildefonsa Bobicza - proboszcza kościoła w Iwju, pisarza i teologa; Wiktora Jarmałkowicza - badacza historii Ziemi Iwiejskiej; Włodzimierza Bauma, który przez ponad 30 lat kierował kołchozem w Gieranionach; Czesława Chocianowicza - kierownika kołchozu "Lipniszki"; krajoznawców: W. Wróblewskiego, J. Bujko oraz synów Ziemi Iwiejskiej, którzy walczyli w Afganistanie.

4. Miejscowości Ziemi Iwiejskiej.

Na Białorusi są szeroko rozpowszechnione miasteczka. W 1863 roku takich miejscowości było 418. Ziemia Iwiejska włączała następujące miasteczka: Bakszty, Gieraniony, Dudy, Iwje, Lipniszki, Mikołajewo, Subotniki, Traby, Juraciszki.

Szczególną uwagę poświęcono Gieranionom, Żemosławiu, Subotnikom, które mają bogatą i dawną historię. Opisano również wieś Moryń, która jest centrum rzemiosła garncarskiego oraz kołchoz , który istnieje ponad 50 lat, zawsze osiągając najlepsze wyniki pracy.

•  Ziemia Iwiejska dzisiaj.

N. Mudryk w artykule "Od pradziadów został nam spadek", I. Zydziel "Edukacja Ziemi Iwiejskiej w drodze do XXI wieku", P. Tołkaczow "Pomniki historii i kultury na Ziemi Iwiejskiej i jej ochrona" przedstawiają życie kulturalno-oświatowe mieszkańców Ziemi Iwiejskiej.

Książka jest adresowana do nauczycieli i studentów szkół wyższych oraz nauczycieli historii i geografii, uczniów szkół średnich, krajoznawców i do tych wszystkich czytelników, którzy zechcą zapoznać się z historią Ziemi Iwiejskiej

Irena Dowlaszewicz