III BATALION 77 PP AK (UDERZENIOWY BATALION KADROWY)

 

Do końca stycznia 1944 r. oddział UBK w sile kompanii, dowodzony przez ppor. S. Karolkiewicza "Szczęsnego", operował na terenach nadniemeńskich, podlegając rtm. "Lechowi". Liczył wówczas 120 żołnierzy, uzbrojonych w l ckm, l granatnik, 11 rkm, 12 pm, kilkanaście SWT i kb. Ppor. "Sablewski", komendant UBK, ranny 08.12.1943 r. pod Burnosami, wyjechał na leczenie do Warszawy, skąd powrócił dopiero w połowie lutego 1944 r. W ciągu stycznia oddziały UBK miały kilka drobnych potyczek z bolszewikami na terenach pomiędzy Bielicą i Orlą. M.in. drużyna pchor. Z. Łakińskiego "Grodniaka" zlikwidowała 2 bolszewików schwytanych podczas rabunku w Zblanach. W związku z narastającym konfliktem pomiędzy rtm. "Lechem" i ppłk "Borsukiem", kompania UBK na przełomie stycznia i lutego 1944 r. została ściągnięta znad Niemna na teren Ośrodka "Łąka". W lutym 1944 r. wykonała tam kilka akcji bojowych.

•  02.02.1944 r. Na szosie Szczuczyn-Lida na wysokości wsi Kowczyki koło smolarni l kompania UBK zaatakowała kolumnę samochodową z zaopat­rzeniem dla garnizonu Szczuczyn, ochranianą przez jednostkę ukraińskiego SS. Zniszczono 4 ciężarówki, zabito lub raniono około 30 żołnierzy wroga. Zdobyto dużo żywności, papierosów, kilka skrzyń amunicji i granatów, kilka MP i kb. Straty własne - 3 rannych.

•  11 .02.1944 r. Pluton dowodzony przez pchor. "Grodniaka" w zasadzce pod wsią Bojary Duże zlikwidował grupę własowców z załogi w Szczuczynie, stanowiącą ochronę wyrębu lasów. Zabito 7 własowców, 4 (w tym 2 rannych) rozbrojono. Zdobyto l rkm, l MP, 9 kb, amunicję. Akcja była fotografowana przez ekipę BIP KG AK.

•  Luty 1944 r. Patrol UBK podjął próbę przejścia do Bezirk Białystok w celu podjęcia broni zamelinowanej latem 1943 r. przez ppor. "Sawkę". W wyniku potyczki stoczonej na granicy patrol wycofał się, unosząc rannego ppor. "Sawkę".

•  15.02.1944 r. l kompania UBK na rozkaz Komendanta Okręgu prze­prowadziła wraz z kompanią "Antoniego" akcję na pododdział Brygady im. Lenińskiego Komsomołu we wsi Brzozowce Wielkie. Wydział specjalny tej Brygady rozpracowywał sieć konspiracyjną AK, zaś oddziały rekwizycyjne grabiły ludność. Należało jak najszybciej usunąć bolszewików z tego terenu, likwidując powstałe zagrożenie. Akcja powiodła się częściowo, gdyż na odcinku UBK doszło do przedwczesnej walki na koloniach przed Brzozowcami. W rezul­tacie nie było zaskoczenia. Oddział sowiecki w sile plutonu został rozbity. Poległ dowódca Brygady im. Lenińskiego Komsomołu A. Stankiewicz, jego adiutant i kilkunastu partyzantów. Większość zdołała uciec. Straty AK wyniosły l zabitego (NN "Wicuś") i kilku rannych.

Po przybyciu z Warszawy dużej grupy kadry UBK przerzuconej przez "Start III" w trzeciej dekadzie lutego 1944 ?., oraz po skierowaniu uzupełnień z sieci terenowej Ośrodka Szczuczyn, Uderzeniowy Batalion Kadrowy został roz­budowany do stanu pełnego batalionu. Powstały dwie nowe kompanie strzelec­kie: 2 dowodzona przez ppor. R. Reiffa "Jacka" i 3 dowodzona przez S. Hniedziewicza "Olgierda", pluton zwiadu konnego i pluton łączności. W kwietniu 1 944 r. UBK, od stycznia 1 944 r. występujący jako III batalion 77 pp AK, liczył ponad 350 żołnierzy. W końcu czerwca 1944 r. osiągnął stan 600 partyzantów, w tym 16 oficerów, 65 podchorążych i 37 podoficerów. W koń­cowej fazie działań uzbrojenie III batalionu składało się z działka ppanc., 2 moździerzy 88 mm, l granatnika 36mm, 6ckm, 91km, 38rkm, 73pm, 43SWT, 440 kb, 131 pistoletów, 1440 granatów. III/77 pp UBK określany był często jako batalion "warszawski". W rzeczywistości trzon kadry l kompanii stanowili żołnierze z Podlasia i Białostocczyzny, zaś 2 kompanii warszawiacy. W III batalionie pewien ton nadawał nie tyle element warszawski, ile, ogólnie powiedziawszy, element "zamiejscowy", z dużym wskaźnikiem ludzi wywodzą­cych się ze środowisk inteligenckich lub z miasta. Także wielu Podlasiaków było uczniami lub absolwentami szkół średnich. Spośród żołnierzy UBK około 110 przeszło długi staż partyzancki w 1943 r., głównie na Podlasiu i w Bezirk Białystok. Oni to nadawali swoisty fason i styl panujący w III/77 pp UBK. Trzon III batalionu 77 pp AK stanowili jednak mieszkańcy Nowogródczyzny, kierowani do partyzantki z macierzystych Ośrodków: Szczuczyn, Lida, Iwje-Juraciszki, a nawet Baranowicze. Służyło tu także kilkudziesięciu wilnian. Niektóre pododdziały, zwłaszcza zwiad konny i pluton łączności, miały cał­kowicie nowogródzki charakter (pluton łączności złożony był przeważnie z lidzian).

W dniach pomiędzy 10 i 12.03.1944 r. oddziały UBK osłaniały sąd nad rtm. "Lechem", który odbył się w Szlachtowszczyźnie. W marcu 1944 r. III/77 pp UBK osłaniał Ośrodek Szkoleniowy Zgrupowania "Południe" w Olhowcach, Hołdowie i Małyszach. Otrzymano wówczas kolejne uzupełnienie w lu­dziach i trochę broni, przekazanej przez Komendę Okręgu. W tym też czasie ppor. "Szczęsny" na czele plutonów "Protazego" i "Wichra" z l kompanii, przeprowadził wypad pod Iwje. Doszło wtedy do kilku akcji.

•  Stoczono kilka potyczek z partyzantką sowiecką i bandami.

•  Przeprowadzono akcję na pociąg z zaopatrzeniem dla garnizonu Iwje, na odcinku pomiędzy stacją Gawja i Iwjem. Doszło do walki z interweniującym oddziałem Ostlegionu.

•  Pluton "Protazego" wykonał zasadzkę na niemieckich lotników z lotniska pod Lidą. Zabito 3 Niemców, zdobyto 2 MP, l kb i broń krótką.

•  Pluton "Protazego" wykonał zasadzkę na patrol ochrony torów w pobliżu Lidy, rozbrajając 4 żołnierzy, spośród których l został ranny. Zdobyto 4 kb.

W początkach kwietnia Komendant Okręgu postanowił przyznać III/77 pp UBK własny teren działania. Skierował UBK do południowej części Ośrodka "Cis", w rejon Iwja. Batalion wyruszył tam, omijając Lidę od południa.

•  08.04.1944 r. patrol UBK dowodzony przez pchor. M. Lipko "Satyra" rozbroił Komendanturę Organizacji Todta w Lidzie. Zdobyto l LMG, 4 rkm, 3 MP, kilkanaście kb, 4 sztuki broni krótkiej, duże ilości amuniq'i i granatów. Akcję przygotowała od wewnątrz zatrudniona w OT Zofia Ławrientiew "Zoja".

•  Kwiecień 1944 ?. (brak dokładnej daty). Do UBK dołączyło 5 policjantów zbiegłych z załogi ochraniającej Berdówkę. Przywieźli ze sobą sporo broni zabranej z posterunku, w tym l ckm, l rkm, l MP Bergmann, karabiny.

W rejonie Iwja III/77 pp UBK przebywał dość krótko. Już po około l0 dniach przesunął się na tereny leżące na zachód od linii kolejowej Lida-Mołodeczno (gminy Lipniszki i Sobotniki). Stąd część jego sił jeszcze przed 20.04.1944 r. poszła dalej na północ, na teren Wileńskiego Okręgu AK. Na Wileńszczyznę udały się 2 i 3 kompania UBK, natomiast l kompania, zwiad konny i pluton łączności na razie pozostały na terenie gminy Lipniszki. Do przeniesienia się na teren Wileńskiego Okręgu AK namawiał ppor. "Sablewskiego" jego przed­wojenny współpracownik z ONR "Falangi" Zygmunt Dziarmaga-Działyński "Józef", szef wydziału informacji i propagandy Delegatury Wileńskiej. Roz­taczał przed nim atrakcyjne możliwości rozbudowy batalionu oraz załatwienie całej sprawy z Komendantem Okręgu AK Wilno. W efekcie dwie kompanie UBK pod dowództwem szefa sztabu batalionu, ppor. W. Kętrzyńskiego "Wołkowyskiego", znalazły się w powiecie oszmiańskim, a następnie na terenach leżących na północ od Wilna, docierając aż pod dawną granicę państwową z Litwą. Podczas rajdu wileńskiego oddziały UBK wykonały szereg akcji bojowych.

•  21/22.04.1944 r. Potyczka na torach linii kolejowej Nowa Wilejka-Mołodeczno w rejonie Gudogajów.

•  23.04.1944 r. Rozbicie garnizonu OT w Kienie, przy czym doszło do walki z jednostką ochraniającą stację oraz transportem wojska, który akurat przybył pociągiem. W zdobytym ośrodku OT zabrano l lkm, 2 rkm, 2 MP, 24 kb, 4 pistolety, 72 granaty i duże zapasy amunicji. Podczas walki poległo 2 żołnierzy niemieckich, a 4 zostało rannych.

•  Trzecia dekada kwietnia 1944 r. Pluton "Grota" z 2 kompanii rozbroił patrol ochrony torów na linii Nowa Wilejka-Mołodeczno.

•  29.04.1944 r. Przypadkowa walka spotkaniowa stoczona przez UBK z niemiecką jednostką saperów podczas przechodzenia szosy Podbrodzie-Niemenczyn. Poległ pchor. H. Sepeta "Pieprz", straty niemieckie nie są znane.

•  08.05.1944 r. Patrol 3 kompanii w sile 16 żołnierzy, dowodzony przez sierż. NN "Szerszenia", wpadł w zasadzkę zorganizowaną przez litewską policję pod Jęczmieniszkami. Poległo 5 partyzantów (w tym śmiertelnie ranny "Szerszeń"), zaś 3 odniosło rany. Straty przeciwnika nieznane.

•  Początek maja 1944 r. Patrol 3 plutonu 3 kompanii wykonał zasadzkę na szosie Sużany-Malaty. W pierwszym zatrzymanym aucie rozbrojono Litwinów. Drugi samochód, którym jechali niemieccy oficerowie, został zniszczony grana­tem, zaś jego pasażerowie zginęli.

•  Około 14.05.1944 r. 3 kompania zlikwidowała 2 żołnierzy litewskich. Zdobyto 2 kb.

•  1 6.05.1944 r. Wracając z rajdu wileńskiego 2 i 3 kompanie zatrzymały się we wsi Windziuny, pow. Oszmiana, leżącej na płd. od linii kolejowej Nowa Wilejka-Mołodeczno. Tu zostały zaatakowane przez niemiecką ekspedycję przeciwpartyzancką w sile dwóch kompanii, z którą stoczyły kilkugodzinną walkę. Część wsi spłonęła. Oddział AK stracił 2 zabitych, l zaginionego i 3 rannych. Straty niemieckie oceniane były, być może przesadnie, na 24 zabitych.

Rajd wileński UBK spowodował zrozumiałe niezadowolenie ppłk. "Bor­suka" . Ppłk "Wilk", wiedząc już, że Nowogródzki Okręg AK i tak w najbliższym czasie przejdzie pod jego rozkazy, nie chciał przejmować batalionu UBK metodą faktów dokonanych. Z. Dziarmaga-Działyński musiał wyjaśnić zaistniałą sytua­cję i przeprosić ppłk. "Borsuka". Kompanie UBK powróciły na teren północnej części ośrodka "Cis". Mimo polubownego załatwienia sprawy wileńskiego rajdu UBK, ppłk "Borsuk" napiętnował go w swym rozkazie nr 23 pkt 12 za "samowolne rozbijanie oddziałów":

"W jednym z batalionów zdarzył się wypadek wysłania 4 plutonów na teren innego Okręgu bez zezwolenia przełożonych. Ponieważ jest to karygodny wypadek samowoli, ostrzegam, że w przyszłości będę zmuszony wyciągać konsekwencje względem d-ców dopuszczających się podobnych wykroczeń".

Po powrocie w rejon Lipniszek i Sobotnik III/77 pp UBK został włączony do Zgrupowania "Wschód" dowodzonego przez por. "Pala" (rozkaz w tej sprawie został wydany nawet wcześniej - w dniu 01.05.1944 ?.). Do czasu operacji wileńskiej batalion "Sablewskiego" działał na wyznaczonym sobie terenie. W okresie maj-czerwiec 1944 r. przeprowadził tu wiele udanych akcji bojowych.

•  Koniec kwietnia 1944 r. Z aresztu w Juraciszkach uwolniono schwytanego przez Niemców ks. M. Suwałę, kapelana batalionu, oraz 6 partyzantów. Akcję przygotowali i przeprowadzili ppor. "Kowalski" i ppor. "Bartek".

•  10.05.1944 r. Akcja patrolu dowodzonego przez kpr. z cenz. "Stefana" na bank w Lidzie. Zdobyto 3 min ostrubli.

•  Kwiecień 1944 r. Patrol plutonu łączności ("Stefan", "Zbych" i "Jantar") zdobył w niemieckiej firmie tytoniowej w Lidzie motocykl, MP i pistolet.

•  Kwiecień 1944 r. Kpr. "Sławek" z plutonu łączności rozbroił w Lidzie oficera białoruskiej policji, zdobywając pistolet FN. W kolejnej akcji rozbroje­niowej na ulicach Lidy, podczas strzelaniny z Niemcami, został ranny w rękę.

•  Maj 1944 r. "Zbych" i "Jantar" z plutonu łączności rozbroili w wiosce pod Lida 2 lotników niemieckich, zdobywając kb i pistolet.

•  Maj 1944 r. Patrol plutonu łączności dowodzony przez kpt. "Stefana" rozbroił na przedmieściach Lidy 4 żołnierzy niemieckich i 6 Ukraińców.

•  Maj 1944 r. (?) Akcja plutonu "Protazego" z l kompanii na pociąg z zaopatrzeniem dla garnizonu Iwje. Podczas potyczki wzięto do niewoli l żołnierza Ostlegionu, którego wymieniono na 23 aresztowanych Polaków.

•  Maj 1944?. (?)Akcja 1 kompanii na majątek Ludwilin pod Iwjem. Zdobyto zaopatrzenie.

•  III dekada maja 1944 r. Pluton "Protazego" rozbroił patrol ochrony torów na linii kolejowej Lida-Mołodeczno. Zdobyto l rkm i 4 kb.

•  Wiosna 1944 r. Pluton "Ludwika" z l kompanii dwukrotnie urządzał nocne zasadzki na grupy sowieckie grabiące ludność.

•  Maj 1944 r. (?) Drużyna "Momusa" z 2 kompanii na drodze pod Lida spaliła niemiecki samochód. Rozbrojono Volksdeutscha, zdobywając pistolet.

•  Koniec maja 1944 r. Patrol plutonu łączności dowodzony przez kpr. "Sławka" zdobył 2 samochody ciężarowe, przeznaczone do akcji na Stutzpunkt Dworzyszcze. Jeden samochód zdobyto 4 km na płn. od Lidy, drugi na drodze Lida-Nieciecz. Rozbrojono przy tym kilku Niemców i zdobyto 4 kb.

•  07.06.1944. l pluton l kompanii zlikwidował patrol ochrony torów linii Lida-Mołodeczno na odcinku pomiędzy Jachimowszczyzną i Pójdziszkami. Zabito 2 żołnierzy niemieckich, kilku raniono, zdobywając l rkm i kilka kb. Poległ dowodzący akcją ppor. E. Oziembło "Ludwik".

•  Nocą 10 lub 11.06.1944 r. 2 i 3 kompania UBK uderzyły na garnizon własowców obsadzający wieś Wikszniany (9 km na płd. od Juraciszek). Zaskoczenie zawiodło i po krótkiej walce, prowadzonej chwilami na odległość rzutu granatem, atak polski załamał się. Ranny został ppor. "Bojar". Podczas odwrotu oddziału i przejścia przez tory Lida-Mołodeczno ubezpieczanego przez l kompanię, doszło do walki z Niemcami.

•  16.06.1944 r. Oddział wydzielony z l i 2 kompanii UBK pod dowództwem ppor. "Jacka" rozbił Stutzpunkt w majątku Dworzyszcze. Oddział pojechał do Stutzpunktu 2 samochodami ciężarowymi. Po krótkiej walce, w której poległo kilku Niemców, czterdziestoosobowa załoga poddała się. Zdobyto 2 ckm, 3 rkm (?), kilka MP, około 40 kb, 15 pistoletów, duże ilości amunicji, granatów i zaopatrzenia, oraz l samochód ciężarowy i 2 samochody terenowe.

•  19.06.1944 r. l pluton "Wichra" z l kompanii UBK wspólnie z plutonem l kompanii VI/77 pp AK uderzył na sowieckie bazy w Magieńcach i Morgiewiczach. W wyniku przedwczesnego rozpętania się walki w Magieńcach, akcja nie powiodła się. Poległ Ryszard Cierlak "Olszyna", 3 żołnierzy UBK było rannych, zabito kilku bolszewików, spaliło się parę zabudowań.

•  25.06.1944 r. Pluton "Żegoty" z 3 kompanii w zasadzce na drodze koło stacji Juraciszki rozbił samochód terenowy i wziął do niewoli Kreislandwirtha z Juraciszek oraz oficera Wehrmachtu. Zdobyto pm i kb. Jeńcy zostali przekazani do sztabu ppłk. "Wilka" w Dziewieniszkach.

•  III dekada czerwca 1944 r. Patrol plutonu łączności wykonał zasadzkę na patrol ochrony torów w rejonie wsi Cwiermy na linii Lida-Mołodeczno. Dowodził "Stefan". Niemcy stracili 2 zabitych i 2 rannych. Następnego dnia patrol "Stefana" ujął i rozstrzelał Ukraińca z oddziału ochrony torów.

•  III dekada czerwca 1 944 r. Potyczka patrolu "Stefana" z załogą Stutzpunk­tu na wysokości Suchwalni. Straty własne - l ranny.

•  Czerwiec 1944 r. Zasadzka patrolu 2 kompanii dowodzonego przez "Maxima" na niemiecki samochód na szosie koło Juraciszek.

W trzeciej dekadzie czerwca 1944 r. batalion UBK został wzmocniony kolejną grupą żołnierzy zmobilizowanych z Ośrodka "Cis". M.in. plut. S. Szarycz "Kamieński" przyprowadził pluton żołnierzy zmobilizowany z placówki Sudrogi-Gawja. Do batalionu włączono też kilkunastoosobowy pluton Wilniaków dowodzony przez sierż. pchor. S. Grabowskiego "Bohuna". Grupa ta, oczekując na włączenie do UBK na terenach podwileńskich, przeprowadziła kilka akcji rozbrojeniowych. Największą z nich był wypad na majątek Wagnera pod Solecznikami, gdzie rozbito posterunek ochronny złożony z własowców i zdoby­to kilka sztuk broni.

W końcu czerwca 1944 r. w północnej części Ośrodka "Cis" zebrało się blisko 1800 partyzantów AK. Oprócz III i VI/77 pp AK tworzących Zgrupowanie "Wschód" przybyły tu jednostki wchodzące w skład batalionu "Bagatelka". Oddziały te przeprowadziły szereg akcji na Niemców na terenie gmin Lipniszki i Sobotniki. Gdy dowódca Zgrupowania "Wschód" por. S. Dedelis "Pal" otrzymał wiadomość, że od północy, z kierunku Holszan maszerują w stronę Juraciszek 3 kolumny niemieckie złożone z oddziałów Jagdkommando i BKO, zdecydował się przeprowadzić akcję zaczepną przy użyciu wszystkich oddziałów AK znajdujących się na jego terenie. Wykonano wówczas uderzenia na Niemców pod Bokszyszkami i w Trabach.

•  30.06.1944 r. 2 kompania "Jacka" uderzyła na niemiecko-białoruską kompanię, która zatrzymała się na postój w Bokszyszkach na drodze Traby-Juraciszki. Przeciwnik rzucił się do ucieczki tak szybko, że nie zadano mu większych strat, zdobyto natomiast duże ilości oporządzenia i broni. Prowadzą­cy pościg zwiad konny por. "Atamana" wziął do niewoli 20 żołnierzy niemiec­kich, zdobywając 2 rkm i 20 kb.

•  Nocą 01.07.1944 r. uderzono na batalion niemiecki złożony z Jagdkomman­do i BKO, który zatrzymał się na noc w Trabach. Od południa atakowało UBK, pozycje od wschodu zajmował VI batalion, zaś od północy I batalion 77 pp AK. Główne uderzenie przeprowadziła l kompania UBK "Szczęsnego". Straty niemieckie w wyniku trzygodzinnej walki można oceniać na 30 zabitych i rannych oraz 1 52 jeńców - wziętych przez UBK. Oddziały VI batalionu wzięły 50 jeńców. Zdobyto l działko ppanc. 36 mm, 2 ckm, 4 moździerze 88 mm, 5 PTR, 10 rkm, 8 MP, około 160 kb i 60 sztuk broni krótkiej, 20 skrzyń z amunicją, 21 skrzyń granatów, 6 wozów taborowych i kilka kuchni polowych. Ze strony UBK poległ Edward Zapart "Czarski", zaś 3 osoby odniosły rany (seria ckm strzaskała nogi pchor. Z. Łakińskiemu "Grodniakowi"). VI batalion miał kilku rannych.

Następnego dnia III/77 pp UKB wizytowany był przez Komendanta Wileń­skiego Okręgu AK, ppłk. A. Krzyżanowskiego "Wilka". Spod Trab batalion UBK wyruszył na akcję wileńską, po drodze atakując i rozbrajając napotykane mniejsze grupki Niemców oraz tabory.

Kazimierz Krajewski