Podweryszki

 

W ciągu XIX w. Podweryszki należały do Rymszów h. Gozdawa. Anna Rymszanka, córka Romana (zm. w 1919 r.) i Antoniny z Bernowiczów (zm. 1963 r.), wychodząc za mąż za Tadeusza Kiersnowskiego (zm. w Londynie w 1971 r.), wniosła majątek ów do rodziny mę­ża. Anna i Tadeusz Kiersnowscy byli więc ostatnimi do 1939 r. właścicielami Podweryszek.

Istniejący w tej miejscowości najstarszy dwór uległ zniszczeniu w XIX w., a wybudowany w jego miejsce następny - w 1919 r. Trzeci dwór wzniesiony został w latach 1930-1931 według projektu architekta prof. Stefana Narębskiego. Do 1939 r. nie został on całkowicie wykończony . Nowy dwór nie tylko wkomponowano umiejętnie w tło starego par­ku, ale też stylowo nawiązywał on do charak­terystycznych cech polskich siedzib ziemiańskich. Wznosił się on na wysokich fundamen­tach o planie prostokąta. Był jednokondygna­cyjny, z częścią środkową piętrową. Przy niej od strony podjazdu występował tradycyjny por­tyk stosunkowo wąski i płytki o czterech smu­kłych kolumnach, zwieńczony trójkątnym przyczółkiem. Dwór nakrywał wysoki, gładki dach czterospadowy.

Wnętrze domu miało również układ tradycyjny, dwutraktowy, z korytarzami po obu stronach sieni. Różnego kształtu i wielkości pokoje frontowe służyły jako mieszkalne, kancela­ria etc. Z wydłużonej zgodnie z kierunkiem osi sieni (przedpokoju) o sklepionym suficie, z dwoma filarami i schodami dębowymi prowa­dzącymi na piętro, wchodziło się na wprost do dużego kwadratowego salonu, usytuowanego pośrodku traktu ogrodowego. Dwa pokoje przylegające do salonu z boków tworzyły z nim jeden ciąg amfiladowy.

Ponieważ całe niemal urządzenie dworu dziewiętnastowiecznego uległo zniszczeniu w pożarze domu w 1919 r., tylko niektóre po­koje nowego dworu miały w 1939 r. urządzenie stylowe. Przedpokój dekorowały dwa rogi łosia i inne trofea myśliwskie, jak rogi kozłów, głusz­ce itd. W salonie stał komplet mahoniowy w stylu biedermeier, złożony ze stołu, kanapy, dwóch foteli i czterech krzeseł. Na ścianach wisiały barwne litografie z widokami Wilna oraz mały portret słynnej z urody Weroniki z Osten-Sackenów Rymszyny z lat 1820- 1830, pochodzącej z sąsiednich Gojcieniszek. Była ona cioteczną siostrą Wawrzyńca Puttkamera z Bolciennik, męża Maryli Wereszczakówny. Pokój stołowy urządzony był w całości nowymi meblami wykonanymi w Wilnie wed­ług projektu W. Makojnika, dekoratora teatru na Pohulance, stylizowanymi również na epokę biedermeier. Wykonane one były z jesionu, z wstawkami z czarnego dębu. Komplet jadalniany tworzył: stół z nogami w kształcie liry, 18 krzeseł, kredens, serwantka w rogu, kanapa i stolik pod samowar. Na ścianach wisiał cykl reprodukcji Lithuanii Artura Grottgera, w cza­rnych ramach. Wszystkie te przedmioty zagi­nęły w 1939 r.

Ocalało natomiast kilka drobnych pamiątek rodzinnych, w tym: miniatura na kości słonio­wej z ok. 1820 r., przedstawiająca Jana Zubka z Zubek pod Kleckiem, ożenionego z Antoniną Wendorffówną z Hołynki, pradziada Antoniny z Bernowiczów Rymszyny, sznur korali nabytych w końcu XVIII w. na kontraktach mińskich przez Stanisława Wendorffa, ojca Antoni­ny Zubkowej, nieduże, okrągłe lusterko z małych tafli wypukłych oraz srebrna cukiernica z uchwytem w kształcie róży, która na wewnętrznej stronie pokrywy wyryte miała imiona i nazwiska oraz daty ślubu kolejnych jej właścicielek, uzupełniane w miarę przechodzenia po kądzieli. Figurują więc tam następujące nazwiska: Ludwika Obuchowiczówną 1777, Michalina Woyniłłowiczówna 1842, Teresa Wendorffówną 1878, Antonina Bernowiczówna 1902, Hanna Rymszanka 1924 i Halina Kiersnowska 1959.

Park, założony przypuszczalnie przez Adama Rymszę około 1820 r., zajmował powierzchnię 3 ha . W jego starszej części znajdowała się m.in. wąska wysokopienna aleja lipowa o długości 200 m , zasadzona w kształcie litery "L". Załamanie jej ramion tworzyło okrągłą altanę o zwartych pniach, z wejściem z czterech stron. W nowszej części, z drugiej połowy XIX w., na osi domu przebiegała aleja kasztanowa, zakończona wysokim modrzewiem. Pod nim leżał przywieziony z pola wielki, pełen otworów głaz, uchodzący za meteoryt. Granicę nowszej części parku tworzyła aleja świerkowa. Obok wielu innych gatunków drzew rosły tam potężne brzozy, podobne do tych, jakimi wysadzane były na Białej Rusi trakty zwane napoleoński­mi. Zaniedbany po pierwszej wojnie park uporządkowany został w latach budowy nowego dworu. Wyczyszczono wówczas pozarastane perspektywy i zasadzono trochę nowych drzew, krzewów i kwiatów, głównie przed podjazdem i w jego najbliższym otoczeniu.

Cennym zabytkiem w obrębie zabudowań dworskich był stary, drewniany, sześcioboczny budynek lodowni, kryty słomianym, stożkowatym dachem. Otaczał go ściśle wieniec lip, podobnych jak w alei. Lodownię spalono w 1944 r. Podweryszki, z przyległymi folwarkami Rymszyszki i Miedziny oraz leśniczówką Helenów, w 1939 r. zajmowały obszar ok. 800 ha .

Roman Aftanazy